వైరుధ్యాల పంజరంలో అజంతా!

-----అఫ్సర్

శిబిరంలోనూ, సమూహంలోనూ మనిషి నిజానికి దూరమవుతాడు. శిబిరం పాక్షికత్వానికీ, సమూహం నిష్పాక్షికమే అయినా నిష్ప్రయోజనమైన కట్టుగొయ్యకూ ప్రతీకల్లాంటివి. అవి రెండూ సత్యానికి సమాధి కట్టేవే, సత్యాన్వేషణ కోసం మనిషి ఒకో సందర్భంలో వొంటరివాడవక తప్పదు. లక్ష్యం మరిచిన రాజకీయ శిబిరాల మధ్య, అవసరాల బానిసత్వంలో రక్తాన్ని చంపుకున్న సమూహాల మధ్యా మనిషికి సామూహిక వ్యక్తిత్వం వుండదు. వుండేదల్లా అస్తిత్వ వేదన.

ఇలాంటి సంక్లిష్ట దశ లోంచి పుట్టుకు వచ్చినవే అధివాస్తవికత లాంటి వాదాలన్నీ –మనిషి సహజత్వాలను వెతికి పట్టుకోవడం కోసం ఉపయోగపడిన సర్రియలిజం సహజంగానే రాజకీయ వాదుల్ని భయపెట్టింది; రాజకీయ పక్షి మూకల్లో కలవరం సృష్టించింది. తనను చుట్టుముట్టిన కలుషిత సామాజిక వాస్తవాల మధ్య నుంచి తనని ఒక అడుగు పైకెత్తి కనుమరుగవుతున్న నిజాలలోకి తొంగి చూసే అవకాశమిచ్చిన అరుదైన వాదం అధివాస్తవికత. రాజకీయ వొత్తిళ్ళకు అధివాస్తవికత వాదం నలిగి పోయినా దాని పరిమాళాలు ఇప్పటికీ మిగిలివున్నాయి. నిజం కోసం వెతుక్కునే తరం ఎప్పటికప్పుడు పుట్టుకొస్తూనే వుంటుంది.

శిబిరాల్లో, సమూహాల్లో వూపిరాడక పారిపోయిన సత్యాన్ని ఈ తరం వెతుక్కుంటుంది. అప్పటి అన్నీ సాధారణ ప్రమాణాల శిఖరాగ్రం పైనా ఆ సత్యాన్ని ఆవిష్కరిస్తుంది కొత్తతరం. అలాంటి సంక్షోభ తరానికి ఉత్తమ ప్రతినిధి అజంతా. వైరుధ్యాలను వెన్నెముకగా ధరించిన అక్షరం అతని సంతకం.

కవిగా అజంతా నలభైయేళ్ళ చరిత్ర ని చూశాడు. నలభైయేళ్ళ సుదీర్ఘ ప్రయాణంలో ఎన్నో వైరుధ్యాలలో నలిగిపోయిన మనిషి అంతరంగిక ప్రపంచాన్ని ఆవిష్కరించే బాధ్యత ఆయన తీసుకున్నాడు. హతుడూ, హంతకుడూ తానే అవుతున్న ఆధునిక మానవుడి క్షణ క్షణ బీభత్సాన్ని ఆయన కవీత్వాకరించాడు. ‘ అగ్ని స్పర్శ ‘ లో అజంతా చాలా స్పష్టం గా కనిపిస్తాడు. అజంతా కవి తత్త్వాన్నంతా ప్రతిబింబించే ముఖచిత్రం అది.

‘ బాధ నా ముఖ చిత్రం
బాధాగ్ని లో పునీతుడైన మనిషి పాదధూళితో
మరణానంతరం నేను పాడే స్వేచ్ఛాగీతాన్ని రచిస్తాను ‘

కరిగిపోతున్న కాలం ముందు నిల్చోని అరచేతి కాన్వాస్ పై అశ్రు బింబాన్ని రచిస్తున్న అధివాస్తవిక స్వాప్నికుడు సాల్వదార్ డాలీ ‘ అగ్ని స్పర్శ ‘ చదూతున్నంతసేపూ మన చుట్టూ గాలి లా అల్లుకుపోతాడు. భయం, విభ్రమం ఆవులిస్తున్న అగాధంలో చిటికెలు వేస్తున్న మృత్యువు ఎండుటాకులా అల్లాడిపోతున్న మనిషి, శవం రాల్చి వెళ్లిన పూలతో తనని తాను అలంకరించుకుంటున్న రోడ్డు- ఇలాంటి ఒక దృశ్యం పాఠకుడి ఆలోచనలో చిక్కుకుపోతుంది. భాదాగ్ని కుసుమాన్ని ఆఘ్రాణిస్తున్న మనిషి ఎప్పుడూ క్షతగాత్రుడే.

“ జీవన కుడ్యాలపై ఆకలి ఆకర్ణాంత నేత్రాలు
కన్నీళ్ళలో ప్రేమికుల ప్రతిబింబాలు
అన్నీ ఒకే దృశ్యం వెనుక భస్మరాసులే
కంటక చతురస్రాల మధ్య నిరీక్షణ అసహ్యం నాకు ‘

ఈ వాక్యాలు చదువుతున్నప్పుడూ అజంతా రాసిన వొకే వొక్క కథ “చతురస్రం” గుర్తుకొస్తుంది. దృశ్యం మారుతుంది. కానీ సారం ఒక్కటే. ప్రతిబింబం మారుతుంది. కానీ రూపాలు అవే. రేఖలు కాన్వాస్ దాటి రంగులు బలహీనపడుతున్నప్పుడు ఆలోచన అక్షరంలోకి జారుతుంది. రంగు గీతా పలచబారి అక్షరం కొనదేలుతున్న ఆ అసహన రేఖ మీద సాల్వడార్ దాలీతో అజంతా కరచాలనం చేస్తుంటాడు. డాలీ కళ్ళల్లో అవ్యక్తం గా మిగిలిన అనుభూతి కొస కాంతులు అజంతా అక్షర ఛాయలోకి ప్రయాణిస్తాయి. ఎప్పుడో జారిపోయిన కల మీద ఆకాశం భూతద్దంలా కన్ను విప్పుతుంది. ఆ తర్వాత అక్కడ కెరట కెరటాలుగా మెలి తిరుగుతున్న వెయ్యి సముద్రాలు మేల్కోంటాయి.

సమాజం నుంచి విసిరేసిన మనిషి ఆ తీరమ్మీద రాలిపడ్తాడు. అక్కడి ఇసుక తిన్నెల మీద అతని నీడ పల్చగా సాగుతుంది. చెవుల్ని సముద్రాల చేతుల్లో మూసుకొని అక్కడ అతను మళ్ళీ మళ్ళీ వొంటరి వాడవుతాడు. ఇది వొంటరి తనం లోకి నిరంతరంగా సాగే ప్రయాణం. మనిషి సహజం గా ఏకాకి. వొంటరితనం అతని సహజాతం. పుస్తకాలు, సిధ్ధాంతాలు, జెండాలు అతన్ని కప్పి వేసే ఆచ్ఛాదనలు.

మాయా ప్రపంచంలోకి అడుగుపెట్టిన మనిషి మళ్ళీ ఎప్పుడో ఒకసారి తన అమాయకత్వంలోకి వెళ్ళాల్సివస్తుంది. వర్తమానం వంచనగా మారినప్పుడు, గతం అగాధంగా పరిగణిస్తున్నప్పుడు భవిష్యత్తు శూన్యంగానే విస్తరిస్తుంది. శూన్యం మనిషికి ఒక అవరోధం. అతని అడుగుల్నీ వెనక్కి చుట్టిపెట్టే ఒక గాయం. శూన్యంతో పోరాటం ఎప్పుడైనా అనివార్యమే. అది మనిషిని వెక్కిరించే గోడ. ఆ గోడ ఒక్కోసారి సంప్రదాయం. ఇంకోసారి కుహానా సిధ్ధాంతవాదం. గోడని పడగొట్టడమే మనిషి కర్తవ్యం.ఆ గోడలో నియమాల ఇటుకలుంటాయి. అది అప్పుడప్పుడూ కొరడా విప్పే మేనిఫెస్టో కూడా. అక్కడ పూర్వీకుల సంతకాలుంటాయి. వాటిని బుధ్ధిగా అనుకరించు లేదా యుధ్ధానికి తలపడాలి. నిజమే. అది శూన్యంతో పోరాటమే. శూన్యంలో కత్తులు దూయడమే. అయినా సరే పోరాటం అనివార్యం. అప్పుడు

నీవు గోడతో మాట్లాడుతున్నావు
సంకెళ్ళు పడిన చేతులను స్పృశిస్తున్నావు

గోడలు మాట్లాడవు. నడకని సాసిస్తాయి. గోడలు పోట్లాడవు. కాళ్ళూ చేతులకు సంకెళ్ళు వేస్తాయి. మనిషి అధికారాల్ని స్వంతం చేసుకొని జులుం చేస్తుంది గోడ. గోడ ఎదుట మనిషి ముసుగు ధరిస్తాడు.

‘ అంతా ముసుగు వేసుకున్నవాళ్ళే
అక్షరాలకు ముసుగు ఆలోచనలకు ముసుగు
ముఖం వెనుక మరో ముఖం, స్వచ్ఛమైన
సూర్యోదయాలను అంతా భూస్థాపితం చేసుకున్నవాళ్ళే ‘
ఛద్మ వేషధారుల ప్రపంచం అది. ఆచ్ఛాదన అవసరమై వచ్చి శాసనంగా మారిన విషాదం అది.
‘ జీవన వ్యూహంలో మనిషి
శిలా విగ్రహంగా మారుతున్న దృశ్యం చూడలేను చూడలేను
నిత్యం అదే జీవితం అదే రోడ్డు అదే గోడ
అదే గడియారం అవే ముఖాలు దుస్సహం, దుర్భరం ‘

దృశ్యం మారదు . మనిషి పెదాల మీద అతికించుకున్న మాటల పోగులు మారవు. చీకటి స్తంభంగా దిగడిపోయిన మనిషి వీడు. కాలాన్ని మరిచిపోయి ఒక చోట కరిగిపోయిన మనిషి. కట్టుగొయ్య దగ్గర పాత గడ్డిని కరుచుకుతింటున్నాడు. అన్వేషణ లేదు, అవగాహన లేదు, అంతస్సు అంతకన్నా లేదు. మనిషి అడుగులు స్తంభించిన సంక్షోభం ఇది. ఆ మంచుని అగ్నితో స్పర్శించే వేళ్ళు కావాలి. ఆ సంక్షోభాన్ని సందేహంతోనో, సంశయం తోనో విడగొట్టే మార్గం ఏదైనా కావాలి. చుట్టూ గోడలు నిర్మించుకున్న మనిషి ని ఈ తలుపుల్లోంచి నడిపిస్తారో ఇక?
ప్రశ్నకు సమాధానం ప్రశ్న
పెద్దపులి గుండెల్లో కత్తులు విసురుతున్న మనిషిని నేను
అక్కడే శాశ్వత విశ్రాంతి లేదా విక్రాంతి

అజంతా మృత్యువు ని ప్రేమిస్తాడు. జీవితాన్ని ద్వేషించాడు. నిరాశాని ప్రేమిస్తాడు. కానీ ఆశాని ద్వేషించాడు. అక్షరాన్ని సాధనగా మిగుల్చుకున్న అజంతా బాధతో, నిరాశతో, నిస్పృహతో వక్తీకరణకు పదును తెఛ్చుకుంటాడు. బాధ లోంచి, నిరాశ లోంచి మనిషిని తనతో పాటు నడిపిస్తాడు. అతని ప్రయాణం ఒక సందేహం నుంచి ఒక సంశయం నుంచి విస్తృతమవుతున్న ఆలోచనల్లోకి---

దురదృష్టవశాత్తూ కవిత్వాన్ని విశ్లేషించడంలో మనం ఇంకా చిన్న పిల్లలమే. వేటినో నమ్ముకొని వేటినో వెతుక్కోవడం మనం ఇంకా మానుకోలేదు. నిజమే, శుధ్ధ కవిత్వం, శుష్క కవిత్వం ఎక్కడా వుండదు. కలుషితమైన సమాజంలో నిష్కల్మషమైన కవిత్వాన్ని వూహించడం నేరం. అక్షరం మీద పడే అన్నీ నీడలు సమాజ కల్పితాలే. అక్షరాన్ని శాసించే అన్నీ నియమాలు సమాజపరమైనవే.

కవిత్వం కోసం కవిత్వం ఎవరూ రాయరు. కవిత్వం ఒక వెతుకులాట. దాని పరిధి విస్తృతమైంది. మనమే విధించుకున్న నియమాలు వ్యక్తీకరణలో తాత్కాలిక అవరోధాలు గా పరిణమిస్తాయి తప్ప వాటి నీడల్లోంచి ఎవరూ తప్పించుకోలేరు. అజంతా స్వాతంత్రోదయానికి అటూ ఇటూ గా రాసిన కవితలే దానికి మంచి ఉదాహరణ. ఆధునిక కవిత్వాన్ని సంప్రదాయిక చీకటి పాషాణ హస్తాల నుంచి కాపాడుకోలేనంతవరకూ అజంతా మనకు పరాయి కవిగానే కనిపిస్తాడు.

( 1993లో అచ్చు అయిన అఫ్సర్ “ఆధునికత – అత్యాధునికత” పుస్తకం నుంచి )